9. สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา

[652] ‘‘ติณฺณํ จีวรานํ อญฺญตรํ จีวรนฺติ อิทํ ติจีวเร เอว อยํ วิธิ, อิตรสฺมิํ ยถาสุขนฺติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ ‘‘อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสนฺตี’’ติ ตสฺมิํเยว เสนาสเน วาโส น วิปฺปวาโสติ กตฺวา วุตฺตํฯ กสฺมา? จีวรปฺปวตฺติชานนโตฯ เอตฺถ กิญฺจาปิ ‘‘อารญฺญกํ นาม เสนาสนํ ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิม’’นฺติ วจนโต อติเรกโตปิ วุตฺตํ, อารญฺญกเมว ปน เสนาสนํ โหติ, ธุตงฺคํ รกฺขติ จีวรปฺปวตฺติชานนปลิโพธสมฺภวโตฯ

[653] ‘‘คาวุตโต อติเรกปฺปมาเณน ลภตี’’ติ ยํ วุตฺตํ, ตํ กถํ ปญฺญายตีติ เจ? ‘‘สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เตน จีวเรน วิปฺปวาสายา’’ติ วจนโตฯ โยชนปฺปมาเณปิ สิยาติ เจ? น, ‘‘ปุน คามสีมํ โอกฺกมิตฺวา วสิตฺวา ปกฺกมตี’’ติ อนาปตฺติวาเร อนุญฺญาตตฺตาฯ ยทิ เอวํ ‘‘โยชนปฺปมาเณ น ลภตี’’ติ อิทํ กินฺติ? อิทํ นิพทฺธาวาสวเสเนว วุตฺตํฯ ตตฺถ ธุตงฺคํ ภิชฺชตีติ? น ภิชฺชติ, กินฺตุ น อิธ ธุตงฺคาธิกาโร อตฺถีติฯ อถ กสฺมา ‘‘อยํ ธุตงฺคโจโรติ เวทิตพฺโพ’’ติ วุตฺตนฺติ? อสมฺภวโตฯ กถํ ปญฺญายตีติ? องฺเคสุ อภาวโตฯ ธุตงฺคธรสฺส ปติรูปเสนาสนทีปนโต ธุตงฺคธรตา ตสฺส สิทฺธาฯ วจนปฺปมาณโตติ เจ? น, วจนปฺปมาณโต จ ปาฬิเยว ปมาณํฯ ‘‘อนาปตฺติ ปุน คามสีมํ โอกฺกมิตฺวา วสิตฺวา ปกฺกมตี’’ติ หิ วุตฺตํฯ คามสีมา นิกฺขมิตฺวา กิตฺตกํ กาลํ วสิตฺวา ปกฺกมิตพฺพนฺติ เจ? ปุนทิวเสเยว, ตสฺมา อฏฺฐโม อรุโณ นิพทฺธาวาเส วา คนฺตพฺพฏฺฐาเน วา อุฏฺเฐตพฺโพติ เอเกฯ อนฺโตฉารตฺตนฺติ เอเกฯ ยาว นิพทฺธาวาสํ น กปฺเปตีติ เอเกฯ ยาว มคฺคปริสฺสมวิโนทนาติ เอเกฯ สติ อนฺตราเย อนฺโตฉารตฺตํ วสติ, อนาปตฺติฯ นิพทฺธาวาสกปฺปเน สติ อรุณุคฺคมเน อาปตฺติฯ สเจ ตํสตฺตโม ทิวโส, ตทเหว นิกฺขิตฺตจีวรํ คเหตพฺพํ, ปจฺจุทฺธริตพฺพํ วาติ เอเกฯ สเจ อนฺตรา นวมคฺคปาตุภาเวน วา นวคามสนฺนิเวเสน วา, ตํ เสนาสนํ องฺคสมฺปตฺติโต ปริหายติฯ ตทเหว จีวรํ คเหตพฺพํ วา ปจฺจุทฺธริตพฺพํ วาฯ ฉารตฺตํ วิปฺปวสนฺตสฺส เจ ปริหายติ, อนาปตฺติ อนุญฺญาตทิวสตฺตาติ เอเกฯ อาปตฺติ เอว อนงฺคสมฺปตฺติโตติ เอเกฯ ยุตฺตตรํ ปเนตฺถ วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ สเจ ธุตงฺคธโร โหติ, คามสีมายํ อวสิตฺวา ปจฺฉิมปฺปมาณยุตฺเต ฐาเน วสิตฺวา ปกฺกมิตพฺพํฯ ปฐมํ พทฺธอวิปฺปวาสสีโม เจ คาโม โหติ, อญฺญสฺมิมฺปิ มาเส อนฺโตสีมาย วสโต อนาปตฺติฯ โปราณคณฺฐิปเท ‘‘ยถาวุตฺตเสนาสเน วสนฺเตนาปิ ฉารตฺตเมว จีวรํ คาเม นิกฺขิปิตพฺพนฺติ อธิปฺปาเยน อญฺญํ อนฺโตฉารตฺตมฺปิ อญฺญมฺปิ วสโต อาปตฺติเยวา’’ติ วุตฺตํฯ

สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปริณตสิกฺขาปทวณฺณนา

[657] เทถาวุโส อมฺหากนฺติ เอตฺถ อกตวิญฺญตฺติ โหติ น โหตีติ? โหติ, ยทิ เอวํ อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปทสฺส จ อิมสฺส จ กิํ นานากรณนฺติ? ตํ อญฺญาตกอปฺปวาริเตเยว วิญฺญาเปนฺตสฺส, อิทํ ญาตกปวาริเตปิ, ตํ อนจฺฉินฺนจีวรสฺเสว, อิทํ ตสฺสปิ, ตํ จีวรํเยว วิญฺญาเปนฺตสฺส, อิทํ อจีวรมฺปิฯ เอวํ สนฺเต อิทํ ตํ อนฺโตกตฺวา ฐิตํ โหติ, ตสฺมา ทฺวินฺนมฺปิ องฺคสมฺปตฺติยา สติ เกน ภวิตพฺพนฺติ? อิมินา ภวิตพฺพํ อิมสฺส นิปฺปเทสโตติ เอเกฯ ทฺวีหิปิ ภวิตพฺพํ อุภินฺนมฺปิ องฺคสิทฺธิโตติ เอเกฯ อิมานิ ตสฺส องฺคานิ วิกปฺปนุปคจีวรตา, สมยาภาโว, อญฺญาตกวิญฺญตฺติ, ตาย จ ปฏิลาโภติ จตฺตาริฯ อิมสฺส ปน สงฺเฆ ปริณตภาโว, ญตฺวา อตฺตโน ปริณามนํ, ปฏิลาโภติ ตีณิฯ เอตฺถ ปฐโม วาโท อยุตฺโต กตฺวาปิ โอกาสํ อฏฺฐกถายํ, ปริวาเร จ อวิจาริตตฺตาฯ ยทิ เอวํ ตตฺถ องฺเคสุ ‘‘อนญฺญปริณตตา’’ติ วตฺตพฺพนฺติ เจ? น วตฺตพฺพํ, อตฺถโต สิทฺธตฺตาฯ ปริณตสิกฺขาปททฺวยสิทฺธิโต, ปริณตสญฺญิโต, อาปตฺติสมฺภวโต จ ‘‘มยฺหมฺปิ เทถา’’ติ วทติ, ‘‘วฏฺฏตี’’ติ อนุทฺทิฏฺฐํ, ‘‘อมฺหากมฺปิ อตฺถี’’ติ วุตฺตตฺตา วฏฺฏติฯ ‘‘สงฺฆสฺส ปริณตํ…เป.… อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ เอตฺถ ‘‘ปุคฺคลสฺสา’’ติ น วุตฺตํ, ยโต สุทฺธปาจิตฺติยวเสน อาคตตฺตาฯ ‘‘อญฺญเจติยสฺสา’’ติ น วุตฺตํ สงฺฆสฺส อเจติยตฺตา, ตสฺมาเยว ‘‘เจติยสฺส ปริณตํ…เป.… อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ เอตฺถาปิ ‘‘อญฺญสงฺฆสฺส อญฺญปุคฺคลสฺสา’’ติ น วุตฺตํฯ ‘‘ยโต ตถา อิธ จ ‘ปุคฺคลสฺส ปริณตํ…เป.… อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’ติ เอตฺถ จ ‘อตฺตโนปี’ติ กิญฺจาปิ น วุตฺตํ, ตถาปิ สมฺภวตี’’ติ วทนฺติฯ ตํ ปน อิธ อตฺตโน ปริณามนาธิการตฺตา อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส น วุตฺตนฺติ เอเกฯ ตตุตฺตริสิกฺขาปเท ‘‘อญฺญสฺสตฺถายา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.526) ปทํ วิยาติ เอเกฯ ตํ น, เอตฺถ ปุคฺคลปริณามนสิกฺขาปเท อวุตฺตตฺตาฯ ธมฺมสิริตฺเถโร ปนาห –

‘‘อตฺตโน อญฺญโต ลาภํ, สงฺฆสฺสญฺญสฺส วา นตํ;

ปริณาเมยฺย นิสฺสคฺคิ, ปาจิตฺติยมฺปิ ทุกฺกฏ’’นฺติฯ

ตสฺสตฺโถ – สงฺฆสฺส ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมยฺย นิสฺสคฺคิยํฯ ตเทว อญฺญโต ปริณาเมยฺย ปาจิตฺติยํฯ